ติณปุริสรูปเก วาติ ติณโปตฺถกรูเป วาฯ ทูเร กณฺเฑ ปาเตตีติ ทูเรปาตีฯ อวิราธิตํ วิชฺฌตีติ อกฺขณเวธีฯ ยเทว ตตฺถ โหติ เวทนาคตนฺติ อิธ รูปํ น คหิตํฯ กสฺมา? สมติกฺกนฺตตฺตาฯ อยญฺหิ เหฏฺฐา รูปาวจรชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา รูปํ อติกฺกมิตฺวา อรูปาวจรสมาปตฺติํ สมาปนฺโนติ สมถวเสนาปิ อเนน รูปํ สมติกฺกนฺตํ, เหฏฺฐา รูปํ สมฺมสิตฺวา ตํ อติกฺกมฺม อิทานิ อรูปํ สมฺมสตีติ วิปสฺสนาวเสนาปิ อเนน รูปํ อติกฺกนฺตํฯ อารุปฺเป ปน สพฺพโสปิ รูปํ นตฺถีติ ตํ สนฺธายปิ รูปํ น คหิตํฯ อถ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ กสฺมา น คหิตนฺติ? สุขุมตฺตาฯ ตสฺมิญฺหิ จตฺตาโรปิ อรูปกฺขนฺธา สุขุมา น สมฺมสนูปคาฯ เตเนวาห – ‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว, ยาวตา สญฺญาสมาปตฺติ ตาวตา อญฺญาปฏิเวโธ’’ติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยาวตา สจิตฺตกสมาปตฺติ นาม อตฺถิ, ตาวตา โอฬาริเก ธมฺเม สมฺมสโต อญฺญาปฏิเวโธ โหติ, อรหตฺตํ สมฺปชฺชติฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ปน สุขุมตฺตา สญฺญาสมาปตฺตีติ น วุจฺจติฯ ฌายีเหเตติ ฌายีหิ ฌานาภิรเตหิ เอตานิฯ วุฏฺฐหิตฺวาติ ตโต สมาปตฺติโต วุฏฺฐายฯ สมกฺขาตพฺพานีติ สมฺมา อกฺขาตพฺพานิ, ‘‘สนฺตานิ ปณีตานี’’ติ เอวํ เกวลํ อาจิกฺขิตพฺพานิ โถเมตพฺพานิ วณฺเณตพฺพานีติฯ

6. อานนฺทสุตฺตวณฺณนา

[37] ฉฏฺเฐ สมฺพาเธติ ปญฺจกามคุณสมฺพาเธฯ โอกาสาธิคโมติ โอกาสสฺส อธิคโมฯ สตฺตานํ วิสุทฺธิยาติ สตฺตานํ วิสุทฺธิํ ปาปนตฺถายฯ สมติกฺกมายาติ สมติกฺกมนตฺถายฯ อตฺถงฺคมายาติ อตฺถํ คมนตฺถายฯ ญายสฺส อธิคมายาติ สหวิปสฺสนกสฺส มคฺคสฺส อธิคมนตฺถาย ฯ นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายาติ อปจฺจยนิพฺพานสฺส ปจฺจกฺขกรณตฺถายฯ ตเทว นาม จกฺขุํ ภวิสฺสตีติ ตญฺเญว ปสาทจกฺขุ อสมฺภินฺนํ ภวิสฺสติฯ เต รูปาติ ตเทว รูปารมฺมณํ อาปาถํ อาคมิสฺสติฯ ตญฺจายตนํ โน ปฏิสํเวทิสฺสตีติ ตญฺจ รูปายตนํ น ชานิสฺสติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ

อุทายีติ กาฬุทายิตฺเถโรฯ สญฺญีเมว นุ โขติ สจิตฺตโกเยว นุ โขฯ มกาโร ปทสนฺธิมตฺตํฯ กิํสญฺญีติ กตรสญฺญาย สญฺญี หุตฺวาฯ

สพฺพโส รูปสญฺญานนฺติ อิทํ กสฺมา คณฺหิ, กิํ ปฐมชฺฌานาทิสมงฺคิโน รูปาทิปฏิสํเวทนา โหตีติ? น โหติ, ยาว ปน กสิณรูปํ อารมฺมณํ โหติ, ตาว รูปํ สมติกฺกนฺตํ นาม น โหติฯ อสมติกฺกนฺตตฺตา ปจฺจโย ภวิตุํ สกฺขิสฺสติฯ สมติกฺกนฺตตฺตา ปน ตํ นตฺถิ นาม โหติ, นตฺถิตาย ปจฺจโย ภวิตุํ น สกฺโกตีติ ทสฺเสตุํ อิทเมว คณฺหิฯ

ชฏิลวาสิกาติ ชฏิลนครวาสินีฯ น จาภินโตติอาทีสุ ราควเสน น อภินโต, โทสวเสน น อปนโตฯ สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน กิเลเส นิคฺคณฺหิตฺวา วาเรตฺวา ฐิโต, กิเลสานํ ปน ฉินฺนนฺเต อุปฺปนฺโนติ น สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตคโตฯ วิมุตฺตตฺตา ฐิโตติ กิเลเสหิ วิมุตฺตตฺตาเยว ฐิโตฯ ฐิตตฺตา สนฺตุสิโตติ ฐิตตฺตาเยว สนฺตุฏฺโฐ นาม ชาโตฯ สนฺตุสิตตฺตา โน ปริตสฺสตีติ สนฺตุฏฺฐตฺตาเยว ปริตาสํ นาปชฺชติฯ อยํ, ภนฺเต อานนฺท, สมาธิ กิํ ผโลติ อิมินา อยํ เถรี ตาลผลญฺเญว คเหตฺวา ‘‘อิทํ ผลํ กิํ ผลํ นามา’’ติ ปุจฺฉมานา วิย อรหตฺตผลสมาธิํ คเหตฺวา ‘‘อยํ, ภนฺเต อานนฺท, สมาธิ กิํ ผโล วุตฺโต ภควตา’’ติ ปุจฺฉติฯ อญฺญาผโล วุตฺโตติ อญฺญา วุจฺจติ อรหตฺตํ, อรหตฺตผลสมาธิ นาเมโส วุตฺโต ภควตาติ อตฺโถฯ เอวํสญฺญีปีติ อิมาย อรหตฺตผลสญฺญาย สญฺญีปิ ตทายตนํ โน ปฏิสํเวเทตีติ เอวํ อิมสฺมิํ สุตฺเต อรหตฺตผลสมาธิ กถิโตติฯ

7. โลกายติกสุตฺตวณฺณนา

[38] สตฺตเม โลกายติกาติ โลกายตวาทกาฯ สตตนฺติ สทาฯ สมิตนฺติ นิรนฺตรํฯ ติฏฺฐเตตนฺติ ติฏฺฐตุ เอตํ, มา เอตํ ปฏฺฐเปถ, โก โว เอเตน อตฺโถฯ ธมฺมํ โว พฺราหฺมณา เทเสสฺสามีติ อหํ โว จตุสจฺจธมฺมํ เทเสสฺสามิฯ

ทฬฺหธมฺโมติ ทฬฺหธนุํ คเหตฺวา ฐิโตฯ ธนุคฺคโหติ อิสฺสาโสฯ ทฬฺหธนุ นาม ทฺวิสหสฺสถามํ วุจฺจติฯ